Τα συναισθήματα μας κινητοποιούν για να αναλάβουμε μια δράση. Το άγχος μας κινητοποιεί για να αντιμετωπίσουμε μια απειλή. Αν δεν νιώθαμε καθόλου άγχος, τότε δεν θα κάναμε τίποτα. Υπάρχει μια θεωρία γνωστή με τον τίτλο η καμπύλη του Gaus (στον πίνακα). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή όταν δεν νιώθουμε άγχος, τότε δεν έχουμε και καμιά επίδοση. Όταν αυξάνεται το άγχος, αυξάνεται και η επίδοση. Επομένως μπορούμε να διαπιστώσουμε την ευεργετική επίδραση του άγχους στις εξετάσεις, καθώς μας κινητοποιεί να αναλάβουμε δράση, να προετοιμαστούμε, να μελετήσουμε. Αυτό είναι το λεγόμενο δημιουργικό άγχος και είναι επιθυμητό.

Σύμφωνα με την καμπύλη του Gaus, όταν αυξάνεται το άγχος πέρα από ένα σημείο, τότε αρχίζει να πέφτει η επίδοση. Αυτό το άγχος δεν μας βοηθάει. Αυτό το άγχος δυσκολευόμαστε να το επεξεργαστούμε, κινητοποιεί τα πρωτόγονα αντανακλαστικά που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση του γνωστά με τις αγγλικές λέξεις fight, flight, freeze (παλεύω, δραπετεύω, παγώνω) (στον πίνακα).  Όταν δηλαδή γινόμαστε επιθετικοί, ή αποφεύγουμε μια κατάσταση, ή τέλος μουδιάζουμε και παραλύουμε, τότε έχει αναλάβει τον έλεγχο σε εμάς το πρωτόγονο σύστημα αντίδρασης στο άγχος. 

Αυτό το κομμάτι μας μάς είχε σώσει τη ζωή απέναντι σε πραγματικούς κινδύνους, ένα ζώο που μας κυνηγάει, οι ακραίες καιρικές συνθήκες, η πείνα, ένας εχθρός που θέλει τη ζωή μας, μια φυσική καταστροφή από την οποία σώζεται όποιος τρέξει πιο γρήγορα. Πρόκειται για αντικειμενικές απειλές οι οποίες προκαλούν στο σώμα μας έκρηξη χημικών ουσιών, πχ αδρεναλίνη, που το κάνει να δουλεύει ακόμα πιο αποδοτικά. Παρά την εξέλιξή μας ο οργανισμός εξακολουθεί να αντιδράει με τον ίδιο τρόπο, σαν να πρόκειται να παλέψει για την επιβίωσή του, ακόμα και όταν οι απειλές είναι υποκειμενικές, όπως οι εξετάσεις, ή όπως μπορεί να είναι η γνώμη που θα έχει ο φίλος μου για μένα στο πρώτο ραντεβού και εμένα μου δένεται η γλώσσα κόμπος ή η αξιολόγηση που θα δεχτώ στο χώρο εργασίας μου, ή οποιαδήποτε συνθήκη μπορεί να είναι ιδιαίτερα αγχογόνα είτε για εφήβους είτε για ενήλικους. 

Το άγχος παρατηρούμε ότι επιδρά σε 3 επίπεδα στον ανθρώπινο οργανισμό:

1. Στο σώμα: δυσκολία στον ύπνο, πόνο στους μύες, ταχυπαλμία, πονοκέφαλοι, ευερεθιστότητα, ανεξήγητη κόπωση κτλ.

2. Στη σκέψη: δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης, περισσότερα λάθη, παρορμητική συμπεριφορά κτλ.

3. Στο συναίσθημα: χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδιαφορία για τις ανάγκες των άλλων, συναισθηματικά ξεσπάσματα κτλ. 

Πολλά γεγονότα μπορούν να αποτελέσουν πηγές άγχους για έναν άνθρωπο. Μερικά από αυτά μπορεί να είναι ευχάριστα (γέννηση παιδιού, γάμος, αλλαγή κατοικίας, εργασίας κτλ) και άλλα δυσάρεστα (θάνατος, προβλήματα σχέσεων, αλλαγή οικονομικής κατάστασης κτλ). Παρατηρούμε ότι πολλά γεγονότα σηματοδοτούν αλλαγές που μπορεί να είναι αγχογόνες.  

Εύλογα θα βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε το άγχος που προκαλούν αυτές οι υποκειμενικές απειλές το να το τοποθετήσουμε στις σωστές του διαστάσεις. Ότι δηλαδή δεν κινδυνεύει η ζωή μου από αυτό και το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι αυτό και αυτό δεν είναι τόσο τραγικό. Αυτό ονομάζεται επεξεργασία. 

Δεν μπορούμε να επιλέξουμε τα συναισθήματα που νιώθουμε και ευτυχώς. Ο οργανισμός μας εκτελεί πάρα πολλές λειτουργίες χωρίς το συνειδητό μας έλεγχο, όπως την αναπνοή. Φανταστείτε να έπρεπε να υπενθυμίζουμε κάθε 10 δευτερόλεπτα σον οργανισμό μας να πάρε αναπνοή. Δεν θα είχαμε χρόνο για τίποτα άλλο. Κάπως έτσι λειτουργούν και τα συναισθήματα, σαν αυτόματοι οδηγοί συμπεριφοράς.  Νιώθω χαρά και μετά γελάω, νιώθω αγάπη και μετά σ΄ αγκαλιάζω, νιώθω θυμό και σου λέω τι με πλήγωσε και πάει λέγοντας. Αλίμονο σ΄ όποιον προσπαθεί να αγνοήσει τα συναισθήματά του ή να λειτουργήσει αντίθετα από ότι του επιτάσσουν. Το λιγότερο που θα του συμβεί είναι να έχει πολλά ψυχοσωματικά συμπτώματα, πονοκέφαλο, στομαχικές διαταραχές, έκζεμα, αλλεργίες,  και ο κατάλογος είναι ανεξάντλητος. Σκεφτείτε πόσες φορές και για πόσο διαφορετικές περιπτώσεις θα πουν οι γιατροί «δεν είναι τίποτα, έχεις άγχος». Σαν το άγχος να μην είναι τίποτα ή σαν να μην γίνεται τίποτα για αυτό. 

Το άγχος είναι διαφορετικό για τον κάθε άνθρωπο. Για τον κάθε άνθρωπο σημαίνει κάτι μοναδικό, ανάλογα με την προσωπικότητά του, την ιστορία του, τις σχέσεις του. Για άλλον σημαίνει «δεν έχω αυτοεκτίμηση». Για άλλον «Η γνώμη των άλλων βαραίνει πιο πολύ από τη δική μου». «Δεν αξίζω τίποτα». «Πρέπει να πετύχω περισσότερα». «Δεν είμαι αρκετός». «Αν η μύτη μου ήταν πιο μικρή». «Αν είμαι κάπως αλλιώς, πιο γλυκιά, πιο έξυπνος, πιο ευγενική, πιο δυναμικός, οι άλλοι θα μ΄ αγαπάνε». Στην περίπτωση του παιδιού που αξιολογείται ζωντανά για μια δεξιότητα όπως στις εξετάσεις του ωδείου, οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με το άγχος έκθεσης. 

Όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι πολύ σοβαρές υποκειμενικές απειλές που ο οργανισμός αντιλαμβάνεται σαν πραγματικές απειλές για την επιβίωση. Στο σημείο αυτό επιστρέφουμε σ΄ αυτό που ονομάσαμε επεξεργασία του συναισθήματος. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε α συναισθήματά μας, μπορούμε όμως να ελέγξουμε το πώς θα τα εκφράσουμε, δηλαδή τη συμπεριφορά μας. Εδώ βοηθάει η επεξεργασία. Να αμφισβητήσουμε, να προκαλέσουμε, να διαπραγματευτούμε όλον αυτό τον εσωτερικό διάλογο που δεν μας βοηθάει και μας παραπλανά. Να ρωτήσουμε τον εαυτό μας: Τι είναι το χειρότερο που μπορεί να μου συμβεί; Ισχύει ότι θα μ΄ αγαπάν περισσότερο; Αντικειμενικά πόσο ρόλο παίζει η μύτη στη ζωή μου;  

Κάτι άλλο που μπορεί να μας βοηθήσει είναι ο διάλογος και μ΄ έναν άλλο άνθρωπο, έναν φίλο, σύντροφο, γονιό, ειδικό. Να αμφισβητήσουμε, να προκαλέσουμε και να διαπραγματευτούμε τους βαθύτερους φόβους μας παρέα μ΄ ένα άλλον άνθρωπο που εμπιστευόμαστε και ξέρουμε ότι δεν θα μας κατακρίνει ή περιγελάσει. Γενικότερα να δούμε ποιες πηγές στήριξης έχουμε στη διάθεσή μας.

Περαιτέρω ιδέες είναι να δούμε ποιες είναι οι προσδοκίες μας είτε από τα παιδιά μας είτε από τον εαυτό μας. Αν είναι υπερβολικές, άκαμπτες, αν έχουμε έναν αυταρχικό εσωτερικό διάλογο, αυτό χρειάζεται να μαλακώσει και να γλυκάνει. Όπως επίσης χρειάζεται να έχουμε μέχρι έναν βαθμό προσδοκίες γιατί αλλιώς καιροφυλαχτεί ο κίνδυνος της ανίας που είναι ένα διαφορετικό είδος άγχους. 

Θα βοηθήσει να βελτιώσουμε τον τρόπο που επικοινωνούμε με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Αυτό σημαίνει να παρατηρούμε πότε μπορεί να μας ξεφεύγει κάποια ειρωνεία, ή προσβολή, ή απειλή και να προσπαθούμε να επανορθώσουμε.

Αναγνωρίζουμε την προσπάθεια και όχι μόνο το αποτέλεσμα. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά μαας σημαίνει ότι εστιάζουμε την προσοχή μας στα θετικά σημεία τους, σ΄ αυτό που μπορούν να κάνουν καλά.

Μια άλλη ιδέα για τους γονείς να  είναι να διατυπώνουν στον εαυτό τους την ερώτηση «ποιανού είναι τα πρόβλημα»; Όταν φτάνουμε στις εξετάσεις μπορεί να συμβεί οι γονείς να έχουν περισσότερο άγχος από τα παιδιά και έτσι να αγχώνουν οι ίδιοι οι γονείς τα παιδιά με το δικό τους άγχος. Οι γονείς χρειάζεται να αναρωτηθούμε ποιες ανάγκες μας μπορεί να ικανοποιούμε μέσα από τα παιδιά μας; Τι σημαίνει για μένα η βαθμολογία του παιδιού μου; Ποιοι είναι οι φόβοι μου και οι προσδοκίες μου σε σχέση με τις εξετάσεις; Ενδόμυχα; Θα βοηθήσει να θυμόμαστε ότι δεν είμαστε εμείς οι εξεταζόμενοι, ότι η επιτυχία ή η αποτυχία του παιδιού μας δεν αντανακλά πάνω μας, ότι το παιδί μας πρέπει να περάσει τι δικές του δοκιμασίες και τελετές μύησης στη ζωή. Το παιδί μας ανήκει στη ζωή του. Το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι γονείς είναι να συμπαρασταθούν διακριτικά και να είναι διαθέσιμοι όταν θα τους χρειαστεί το παιδί τους. 

Η χαλάρωση, η αυτοσυγκέντρωση, μπορούν να βοηθήσουν σε μια στιγμή έντασης, καθώς αν μειωθεί η σωματική ένταση που συνοδεύει το άγχος τότε μπορεί να τροποποιηθεί και η συναισθηματική εμπειρία και να μειωθεί το άγχος. 

Μπορεί να έχω άγχος για τις εξετάσεις, αλλά μάλλον θα έχω την τάση να αγχώνομαι και για άλλα πράγματα, οπότε το άγχος είναι κάτι που διέπει τη ζωή μου. Και οι εξετάσεις να περάσουν θα έρθει μετά κάτι άλλο. Χρειάζεται να αλλάξω στάση απέναντι στα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής και να ιεραρχήσω τις αξίες μου, τι είναι αυτό που αξίζει περισσότερο, τι είναι αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, τι όχι. 

Επίσης σημασία έχει, πώς ερμηνεύω τη συνθήκη των εξετάσεων. Μια δοκιμασία βασανιστική όπου όλοι μπορούν να δουν τα ελλείμματά μου ή σαν μια ευκαιρία να δείξω το ταλέντο μου. Το πώς θα ερμηνεύσω την κάθε συνθήκη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αυτοεικόνα μου, πώς βλέπω εγώ τον εαυτό μου, όπως επίσης και πώς νομίζω ότι με βλέπουν οι άλλοι, τι γνώμη νομίζω ότι έχουν και τι νομίζω ότι σκέφτονται  για μένα. Θα βοηθήσει πολύ κάποιος να αποδεχτεί τον εαυτό του για ατό που είναι όπως και το να δείχνουμε στα παιδιά μας ότι τα αγαπάμε χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Είναι άλλο να μην αποδέχομαι μια συμπεριφορά του παιδιού μου και είναι διαφορετικό να απορρίπτω το ίδιο το παιδί. Έτσι μαθαίνουμε να εξαρτάμε την αυτοεικόνα μας από τι επιτυχίες και τις αποτυχίες μας ή να εκτιμούμε τον εαυτό μας για αυτό που είναι, να έχουμε δηλαδή αυτή τη βαθιά πεποίθηση ότι πρώτα από όλα αξίζουμε σαν άνθρωποι  και αυτό είναι το πιο σχηματικό από όλα. Aς θυμόμαστε πως οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση είναι λιγότερο επιρρεπείς στο άγχος.

Χρειάζεται να αντισταθούμε και στο ρεύμα τον καιρών που είναι προσανατολισμένο στο μέλλον και στην επίτευξη. Όταν βλέπουμε συνέχεια παρακάτω, χάνουμε το τώρα, κι αυτή η απώλεια δημιουργεί ένα κενό μέσα μας, ότι δεν ζούμε τη ζωή μας, κι αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο υπαρξιακό άγχος. Μπορούμε να καλλιεργήσουμε μέσα μας την εμπιστοσύνη, ότι όταν έρθει εκείνη η ώρα, κάτι θα κάνω, κι έτσι μπορώ ανεπηρέαστη να επικεντρώσω αδιάσπαστα τις δυνάμεις μου στην προετοιμασία. Αλλιώς λέμε ότι βρίσκομαι στο εκεί και τότε και όχι στο εδώ και τώρα. Άλλωστε η κάθε φάση της ζωής είναι για να τη ζήσουμε, όχι για να προετοιμαζόμαστε για την επόμενη.

Τέλος χρειάζεται να δεχτούμε και να αντέξουμε τη διέγερση που μας δημιουργεί η κινητοποίηση για την επίτευξη κάποιου στόχου, γιατί αυτή είναι που μας κινητοποιεί να τον πετύχουμε. Η ζωή μας θα ήταν επίπεδη αν δεν υπήρχε αυτή ή διέγερση ή και αν αυτή η διέγερση ήταν παγιωμένη και απαράλλαχτη. Η φυσιολογική ροή των πραγμάτων, ο κύκλος της επαφής, προβλέπει ότι τη διέγερση θα διαδεχτεί η δράση, και τη δράση η ικανοποίηση ότι κάτι ολοκληρώθηκε (φυλλάδιο από Zinker) και έτσι θα αποσυρθούμε μέχρις ότου κάποια άλλη ανάγκη αναδυθεί και μας κινητοποιήσει και μας φέρει αυτήν τη διέγερση που είναι η ίδια η ζωή. 

Η ζωή τα έχει όλα και χαρές και λύπες. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να παραπονιούνται συνέχεια. Άλλοι μπορεί να λειτουργούν σαν η ζωή να έχει μόνο μια ευχάριστη πλευρά, ένα παραμύθι χωρίς πόνο ή λύπη. Όταν όμως βλέπουμε τη ζωή έτσι όπως είναι με τα όλα της, τότε μπορούμε να προσαρμοζόμαστε σ΄ αυτά με διάθεση για αυτοκριτική και αυτογνωσία. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε τις καταστάσεις, μπορούμε όμως να μετριάσουμε τις επιδράσεις τους στο σώμα μας, τη διάθεσή μας, τη συμπεριφορά μας. 

Άσκηση για μαθητές: Ο κάθε μαθητής σκέφτεται και καταγράφει τι τον ξεκουράζει, τον χαλαρώνει, τον ικανοποιεί, όταν αισθάνεται στεναχωρημένος, εκνευρισμένος, προβληματισμένος. Τα ανταλλάσσουν και τα συζητούν σε δυάδες. Μετά μπορούν να τα πάρουν μαζί τους, να τα πουν στην ολομέλεια, να τα ανταλλάξουν. 

Ενδεχομένως και άσκηση χαλάρωσης.