Ορισμένες φορές ο θυμός είναι ο τελευταίος δρόμος που μας απομένει να περπατήσουμε, γιατί όλοι οι άλλοι μας φαίνονται φραγμένοι ή άχρηστοι. Κι όμως έναν τόσο σημαντικό αγρό, όλοι προσπαθούμε να τον κρατάμε σε απόσταση: ο θυμός μοιάζει να είναι μια από τις εκδηλώσεις που μας τρομάζουν περισσότερο, κι ο δικός μας και των άλλων. Συχνά κάνουμε το παν για να τον υπερνικήσουμε, να τον κρατήσουμε μακριά, να τον συμπιέσουμε, να υποκριθούμε πως δεν υπάρχει. Να τον θεωρήσουμε ως κάτι μόνο καταστρεπτικό και αρνητικό που προκαλεί φόβο. Συμπεριφερόμενοι όμως μ’ αυτό τον τρόπο στη πραγματικότητα ξεχνούμε ότι κι ο θυμός έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με όλες τις όψεις της ζωής. Δηλαδή μια αρχή, μια εξέλιξη, ένα τέλος. Επιπλέον συχνά στη καθημερινή ζωή του αποδίδουμε μια δύναμη που συνήθως δεν έχει.

Βέβαια υπάρχουν και οι θυμοί που έχουν τεράστια ισχύ και από κοινωνική άποψη είναι δύσκολο να χειραγωγηθούν και να αντιμετωπισθούν γιατί εκρήγνυνται χωρίς έλεγχο. Αυτοί συνήθως είναι συμπτώματα μεγάλου ψυχικού πόνου και συχνά συνοδεύονται κι από άλλες δυσκολίες στην εξεύρεση της ατομικής προσαρμογής  στα προβλήματα και στις καταστάσεις της ζωής. Εδώ δε θα αναφερθούμε σε αυτούς τους θυμούς οι οποίοι αφορούν περιπτώσεις μεγάλου ψυχικού πάθους και απαιτούν ειδική θεραπευτική αντιμετώπιση. Θα σταθούμε σε θυμούς καθημερινούς που θα μας βοηθήσουν να κάνουμε τις σχέσεις μας πιο ουσιαστικές και αφορούν σε άτομα που είναι κοινωνικά ενταγμένα.

Οι θυμοί αυτοί-με τους οποίους θα ασχοληθούμε – μεγαλύτερης ή μικρότερης έντασης, έχουν από κοινού την ανάγκη να εκφράσουν και να κοινοποιήσουν άλλα πράγματα όπως άγχος, πόνος, εξασθένηση, παράλυση, φόβο εγκατάλειψης, αίσθηση ανυπαρξίας, γιατί οι άλλοι τους υποτιμούν ή δεν τους ακούν ή δε τους καταλαβαίνουν, και ούτω καθεξής. Συναισθήματα που αν εκφράζονταν ή λέγονταν με άλλους τρόπους θα μπορούσαν να χτίσουν μια γέφυρα ανάμεσα σε μας και τους άλλους. 

Ωστόσο ο θυμός θα μπορούσε να είναι κι ένα πλησίασμα προς τους άλλους και γι΄αυτό, αν και με τρόπο που μας φέρνει δυσκολία, είναι μια σημαντική προσπάθεια επικοινωνίας. Είναι σημαντικό να ακούμε το θυμό, το δικό μας και των άλλων (ιδιαίτερα των παιδιών και αν είναι δυνατό σιωπηλά, χωρίς να τους προκαλούμε τρόμο και χωρίς να τα απομακρύνουμε από μας) για να βρεθεί μια διέξοδος προς τα εμπρός κι όχι προς τα πίσω.(π.χ) Τότε αυτό μπορεί να είναι και μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε με διαφορετικό τρόπο τα ψυχολογικά προβλήματα της ζωής. Και κάθε φορά που βρίσκουμε τρόπους διαφορετικούς εύκολα ανακαλύπτουμε κι άλλες δυνατότητες που πριν δεν είχαμε καταφέρει να προσδιορίσουμε ούτε να βιώσουμε.

Ας δοκιμάσουμε να ακούσουμε τους θυμούς αν θέλουμε να βοηθήσουμε το παιδί μας αλλά και τον εαυτό μας να μεγαλώσει και να εξελιχθεί. Δεν είναι όλοι οι θυμοί ίδιοι. Είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους ανάλογα με τους σπόρους που σπάρθηκαν στο χώμα και ποτίστηκαν. Ας μη τους εγκαταλείψουμε με ευκολία λέγοντας ότι είναι ακατανόητοι.

Είναι οι ποτισμένοι σπόροι της μη κατανόησης, της μη προσοχής, της ανάγκης βοήθειας για να τους δείξουμε εμπιστοσύνη, είναι εκείνοι του πόνου, του άγχους, του φόβου εγκατάλειψης, τότε καλώς να έρθει ο θυμός για να μαρτυρήσει τι συνέβη και τι συμβαίνει. Είναι ένα αληθινό σημείο εγρήγορσης και προσοχής.

Είμαστε σήμερα εδώ για να αποδώσουμε νόημα στους θυμούς μας. Κι αυτό μπορεί να είναι μια προσπάθεια να ξαναβρούμε συγκινήσεις που κρατάμε μέσα μας, ακόμη και αν είναι επίπονες στην αντιμετώπισή τους, ώστε να γίνουν ανεκτές, γνωρίζοντας όπως είπαμε πως έχουν μια αρχή, μια εξέλιξη και ένα τέλος, όπως όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή.

Το να ξαναβρούμε συγκινήσεις που έχουμε μέσα μας σημαίνει να ξαναβρούμε τον εαυτό μας και την ιστορία μας, κάτι που είναι προιόν όλων των γενεών που προηγήθηκαν και των οποίων εμείς είμαστε η πλέον απτή και συγκεκριμένη μαρτυρία όχι μόνο σε επίπεδο DNA αλλά και στα έπιπλα που ντύνουν τα δωμάτια του σπιτιού της ψυχής μας. 

Ο θυμός είναι στ΄αλήθεια μια δύναμη της φύσης και προκαλείται από μια μεγάλη ζωτικότητα. Ο θυμός μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια να βρεθεί διέξοδος σε εντάσεις και παρορμήσεις που συσσωρεύτηκαν μέσα μας μέχρις ότου έγιναν αβάσταχτες και είναι ανάγκη να βρουν διέξοδο.

Αλλά όμως η διέξοδος του θυμού συχνά έρχεται με τρόπους έντονους και απέναντι στα οικεία μας πρόσωπα. Και τότε να που σωστά προσπαθούμε να απομακρυνθούμε από αυτόν για να μη περιπλέξει τα πράγματα. Όμως με την απομάκρυνση αυτή πνίγουμε και ένα μεγάλο απόθεμα ψυχικής ενέργειας. Κι αυτό γιατί η προσπάθεια να πάρουμε απόσταση από το θυμό απαιτεί μεγάλη ενέργεια όπως όταν κάποιος προσπαθεί να συγκρατήσει ένα αυτοκίνητο που έχασε τον έλεγχο.

Πως λοιπόν μπορούμε να επανακτήσουμε την ενέργεια μας, να σταματήσουμε να κρατάμε το θυμό με ένα δημιουργικό κι όχι καταστροφικό τρόπο; Με το να αποκαλύψουμε αυτό που υπάρχει από πίσω και πυροδοτεί το θυμό. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να  αναγνωρίσουμε τους θυμούς, να τους σεβαστούμε στον εαυτό μας και στα παιδιά, να μη τους μπερδεύουμε με τις ιδιοτροπίες. Ο θυμός μας φέρνει σε επαφή με το πόνο, το άγχος και άλλα συναισθήματα που κρύβονται από πίσω του και που μπορούν να ξυπνήσουν μέσα μας.

Συνήθως για να μη τα νιώσουμε όλα αυτά ανατρέχουμε κι εμείς στο κάλυμμα του θυμού και για αυτό αντί να ακούμε αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο, διαιωνίζοντας ένα φαύλο κύκλο. Στο θυμό δηλαδή αντιδρούμε με θυμό ή με φυγή. Ενώ αντίθετα αν ακούμε στ’αλήθεια, προσπαθώντας να καταλάβουμε κι όχι να ανακρίνουμε, μπορούμε πάντα να ανακαλύψουμε μια διαφορετική δυνατότητα επικοινωνίας.

Ο Θυμός στην εφηβεία

Τι προκαλεί περισσότερο θυμό στους έφηβους;

Δεν είναι οι απαγορεύσεις ή οι απαιτήσεις όσο η ποιότητα και οι τρόποι της σχέσης τους στη καθημερινή ζωή. Δηλ. η συνεχής πίεση, να θέλουν οι γονείς να έχουν πάντα δίκιο, να μη τα ακούν, να μη τους έχουν εμπιστοσύνη, να μη καταλαβαίνουν τα προβλήματα της ηλικίας τους, να δίνουν τις γνωστές δεδομένες συμβουλές και τελευταίο η απαγόρευση σε κάτι ή οι υπερβολικές απαιτήσεις.

Ο θυμός είναι ένας χώρος όπου ευδοκιμεί περισσότερο η μοναξιά όλοι βρίσκουν το δικό τους τρόπο να ξεσπάνε: να ακούν μουσική και να μιλούν με άτομα που τους καταλαβαίνουν οι πρώτοι διέξοδοι. Ακολουθούν με απόσταση: να καπνίζουν, να πίνουν, να μένουν μόνοι, να σπάνε κάτι. Το κάπνισμα και το ποτό στην ηλικία αυτή μπορούν να αντιμετωπίζονται ως ξεσπάσματα θυμού. Η διαφορά με τις προηγούμενες είναι ότι με τις δυο τελευταίες στρέφονται ενάντια στον εαυτό τους ενώ με τις πρώτες εμπλουτίζουν το νοητικό τους κόσμο με τον οποίο θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της ζωής. Γι αυτό είναι σημαντικό να βρίσκεται διέξοδος στους θυμούς αλλιώς στρέφονται εναντίον μας (ψυχοσωματικά, αυτοκαταστροφικά =η ενέργεια για ζωή που είναι να βγει προς τα έξω γυρνά πίσω). Κι ακόμη περισσότερο όταν κάποιος είναι νέος και μαθαίνει τρόπους με τους οποίους να αντιμετωπίζει τα προβλήματα της ζωής.

Ο θυμός στη βρεφική ηλικία και νηπιακή ηλικία

Το νεογνό έχει στη διάθεσή του λίγα μόνο μέσα για να εκφράσει τη δυσαρέσκεια του προς τους άλλους γύρω του. Μπορεί να κλαίει, να απωθεί το φαγητό, να εμφανίζει συμπτώματα όπως διάρροιες, εμετούς, δυσκοιλιότητα. Το έντερο και το στομάχι είναι τα δυο κατεξοχήν όργανα που σχετίζονται με τα συναισθήματα και κυρίως το θυμό.

Μια άλλη κατάσταση που βρίσκεται στη βάση του θυμού και της επιθετικότητας και εκφράζεται και από τα παιδιά νηπιακής ηλικίας είναι ο φόβος της εγκατάλειψης. Ένας από τους πλέον επώδυνους της ζωής και που είναι δύσκολο να χειρισθεί κανείς όσο είναι μικρός και εξαρτημένος από τους άλλους. Και μιλάμε τόσο για το φόβο  της εγκατάλειψης κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά, εννοώντας την αίσθηση ασφάλειας που αποκτά το παιδί από τους γονείς. Εννοώντας τη παρουσία σωματική και ψυχική, την αγάπη, το ενδιαφέρον για να ακούσω πραγματικά αυτό που έχει να μου πει. Η ασφάλεια αυτή θα αρχίσει να εσωτερικεύεται από το παιδί, μέχρις ότου μεγαλώνοντας θα μπορεί να την οικειοποιηθεί κατορθώνοντας έτσι να βοηθιέται από μέσα, από τον εαυτό του αντί να εξαρτάται από κάτι εξωτερικό απ΄αυτό.    

Πώς εμπλέκομαι στους θυμούς των παιδιών;

Με τη δική μου ιστορία: 

• με τους κανόνες που ίσχυαν στη δική μου πατρική οικογένεια (π.χ. δε μιλάμε για δυσάρεστα συναισθήματα όπως ο θυμός, το άγχος, η λύπη..). Έτσι συνεχίζω να λειτουργώ και στη τωρινή μου οικογένεια θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτό προστατεύω τα παιδιά μου και τον εαυτό μου. Τι γίνεται όμως όταν αυτά τα συναισθήματα τα φέρνει η ζωή μπροστά μας;  

• με οδυνηρά μυστικά γεγονότα ή επιθετικούς τρόπους διαπαιδαγώγησης π.χ. το ξύλο μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, χωρίς να το συνειδητοποιώ, μέσα από όσα έχω βιώσει ως μέλος της πατρικής οικογένειας διαιωνίζοντας κάποιες φορές με τον τρόπο αυτό τον πόνο. Υιοθετώντας δηλ. συμπεριφορές που περισσότερο δυσκολεύουν παρά προάγουν τη ψυχική υγεία.

• έχοντας τους δικούς μου κρυμμένους ψυχικούς πόνους (μοναξιά, απογοήτευση, φόβο, λύπη). Η επαφή μου με κάθε παιδί φέρνει στο φως τους πόνους αυτούς.

• πίσω από ένα παιδί που υποφέρει υπάρχει πάντα ένας γονιός που υποφέρει. Με το δικό μου πόνο συμμετέχω στο πόνο του παιδιού μου ή χωρίς να το θέλω τον επιδεινώνω ή και τον προκαλώ. π.χ. αν η αυτοεκτίμηση μου εξαρτάται από το παιδί μου και μπαίνω αλλά και το βάζω σε μια ιστορία προσδοκιών και απαιτήσεων χωρίς να βλέπω το ίδιο προκαλώ πόνο τόσο στο ίδιο όσο και στον εαυτό μου μέσα από μια συνεχή πίεση να ανταποκριθεί σε αυτό που εγώ θέλω. 

• με το να γίνεται το παιδί μου γονιός μου. Το παιδί έχει μια τάση να προστατεύει το γονιό του για να μη τον προδώσει αλλά και για να μη χάσει την ασφάλεια που του δίνει.      

Τι μπορώ να κάνω;

Υπάρχει ο θυμός της αναπόφευκτης ματαίωσης (όταν δε κάνουμε όλα τα χατίρια), το όριο, η πραγματικότητα και το οποίο θεωρείται θέμα στη σημερινή κοινωνία. Το όριο πρέπει να μπαίνει με αγάπη και σταθερότητα για να μπορέσει το παιδί να το αποδεχθεί και να βοηθηθεί έτσι να μεγαλώσει περιορίζοντας βαθμιαία την αίσθηση παντοδυναμίας. Η φάση παντοδυναμίας από την οποία περνά το παιδί στην αναπτυξιακή του πορεία το κάνει να πιστεύει ότι είναι ο κόσμος που πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτό κι όχι το ίδιο βρίσκοντας τρόπους προσαρμογής και προφύλαξης απέναντι στις δυσκολίες της ζωής.

Στην αντίθετη περίπτωση όπου το όριο είναι μπερδεμένο γιατί μπαίνει από κούραση, θυμό, επιθυμίες δικές μας που δεν εκπληρώθηκαν (κι εμένα μου άρεζε αυτό το παιχνίδι όταν ήμουν μικρή), από ενοχές τότε το παιδί καταλαβαίνει ότι με επιμονή μπορεί να το αλλάξει και επιμένει. Του στερούμε έτσι το δικαίωμα της σύγκρουσης: στάδιο αναγκαίο στην εφηβεία για την ενηλικίωση!!

Συχνά αυτό που μας εξοργίζει στους άλλους περισσότερο ακόμη και στα παιδιά συμβαίνει να είναι κάτι που θίγει κι ένα δικό μας ψυχικό πρόβλημα. Αν καταφέρουμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας ίσως να έχουμε και λιγότερη ανάγκη να θυμώνουμε με τους άλλους. π.χ. η δυσκολία μου να διεκδικώ πράγματα για μένα κι από την άλλη να έχω ένα παιδί που συνεχώς διεκδικεί.

Αναγνωρίζω στον εαυτό μου και στους άλλους το δικαίωμα να θυμώνουν και είμαι με το μέρος του θυμωμένου εφ’όσον  έχει δίκιο. π.χ. το μικρότερο αδερφάκι που ανοίγει όλα τα δώρα του μεγαλύτερου και το μεγάλο θυμώνει.

Έχω επαφή με το θυμό μου και δεν τον μεταφέρω από τη μια σχέση στην άλλη.

Λόγω των συνεχόμενων αλλαγών στην οργάνωση της κοινωνίας μας δεν υπάρχουν προκατασκευασμένα πρότυπα συμπεριφοράς που να βοηθούν. Ανακαλύπτουμε ο καθένας τα δικά του ανάλογα με το ποιος είναι ο ίδιος, ο άλλος, η σχέση.

Αντιμετωπίζοντας τις αντιπαραθέσεις, τις διαφορές και τις αναπόφευκτες συγκρούσεις που ακολουθούν ένα παιδί, λίγο λίγο λίγο καταφέρνει να αξιολογεί, να μετριάζει την επιθετικότητα του αντί να τη καταπιέζει και έπειτα να παρασύρεται από αυτή. Σε μια ατμόσφαιρα χωρίς ποτέ να υπάρχουν συγκρούσεις κι όλα βαίνουν πάντα καλώς κι ότι τα προβλήματα δεν υπάρχουν το παιδί έτσι δε προφυλάσσεται από μελλοντικές δυσκολίες.

Τέλος ας μη ξεχνάμε ότι στόχος είναι να καταλάβουμε τι συμβαίνει με το θυμό, κι αν είναι δυνατό με τη καρδιά μας, παρά να αναρωτιόμαστε ποιανού είναι η ευθύνη και που κάναμε λάθος. Όλοι μαθαίνουμε από προσπάθειες και λάθη. Αν δεν είχαμε κυλιστεί στο χώμα πολλές φορές δε θα μαθαίναμε να περπατάμε.     

«Το βασιλόπουλο που κατέστρεφε τους πύργους»

Ορισμένες φορές εμείς οι ενήλικες έχουμε συμπεριφορές πότε συνειδητά και ηθελημένα (επειδή πιστεύουμε ότι δρούμε για το δικό τους καλό) και πότε ασυνείδητα, οι οποίες μακροχρόνια στρέφονται εναντίον μας και εναντίον των παιδιών μας. Συνήθως είναι συμπεριφορές που τις βλέπαμε να συμβαίνουν στη πατρική μας οικογένεια και αποτελούσαν μέρος της ευρύτερης κοινωνικής παιδείας σχετικά με το πώς πρέπει να μεγαλώνουν τα παιδιά. Η μεγάλη πλειοψηφία των στάσεων αυτών είναι αποτελεσματική αλλιώς δε θα επιβιώναμε κι εμείς. Κάποιες όμως από αυτές αναπόφευκτα δείχνουν ελλιπή προσοχή στις ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών.

Μια από αυτές είναι όταν είμαστε υπερπροστατευτικοί απέναντι στα παιδιά και μεριμνούμε εμείς γι΄αυτά, υποκαθιστώντας τα νομίζοντας έτσι ότι λειτουργούμε για το δικό τους καλό. Αυτός είναι ένας από τους λεπτότερους τρόπους με τον οποίο υποτιμάμε ένα παιδί. Κάτι που είναι πιθανό όταν συμβαίνει κατ΄επανάληψη να δημιουργήσει ένα παιδί βαθιά εξουθενωμένο, λυπημένο, θυμωμένο.

Ας διαβάσουμε ένα παραμύθι που περιγράφει μια τέτοια κατάσταση……