3.Το αδιέξοδο (impass), η αποφυγή (phobic layer): αν αφαιρέσουμε το στρώμα των ρόλων βιώνουμε το κενό, το τίποτα. Το συναίσθημα του να είμαι μπλοκαρισμένος, χαμένος. Γίνεται αισθητό με μια φοβική αντίδραση:την αποφυγή. Αποφεύγω τον πόνο και ιδίως τη ματαίωση.

4.Το στρώμα της ενδόρρηξης (implosive layer), του θανάτου. Συρρικνώνω τον εαυτό μου. Παγώνω την ενέργεια μου.

5.Το στάδιο της έκρηξης (explosive layer): τόση ενέργεια κρατιέται πίσω που το άτομο δε μπορεί να τη κρατήσει και γίνεται έκρηξη. Υπάρχουν 4 βασικά είδη εκρήξεων: της γνήσιας λύπης, της χαράς, του θυμού και του οργασμού.

Όλες οι εκρήξεις σχετίζονται με την αυθεντική προσωπικότητα, τον αληθινό εαυτό. 

Ο νευρωτικός

Δεμένος  στο παρελθόν, σε άχρηστους τρόπους δράσης, συγχυσμένος για το παρόν γιατί το βλέπει σκοτεινό μέσα από κάποιο φίλτρο, τρομοκρατημένος για το μέλλον γιατί του ξεφεύγει το παρόν. Αισθάνεται πως βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση: νιώθει πως οι ψυχολογικές ανάγκες με τις οποίες έχει ταυτιστεί και του είναι τόσο ζωτικές όσο η ίδια του η αναπνοή, δεν ικανοποιούνται με το σημερινό τρόπο ζωής του. Ταυτίζει ολόκληρη την ύπαρξη του με τη κοινωνική του θέση κι αν η τελευταία απειλείται βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση. Για κάποιον άλλο είναι επιτακτική ανάγκη η απόλυτη αφοσίωση του/της συντρόφου. Αν δε μπορεί να φτάσει σε ένα τέτοιο στόχο είναι σε υπαρξιακή κρίση. Έρχεται στη θεραπεία για υποστήριξη καθώς νιώθει τα δικά του μέσα ανεπαρκή.

Ο νευρωτικός δεν είναι χαζός. Πρέπει να είναι πολύ πονηρός για να επιζήσει αφού στην ουσία του λείπει σε αξιοσημείωτο βαθμό μια από τις ουσιαστικές ικανότητες που προωθούν την επιβίωση-η αυτουποστήριξη.

Στόχος είναι να μάθει να αφιερώνει τη νοημοσύνη του και την ενέργεια του στο να γίνει αυθυποστηρικτικός , αντί να κάνει το περιβάλλον του να τον υποστηρίζει. (Η Προσέγγιση Gestalt, Fritz Perls, εκδόσεις Γλάρος).   

Τα  5 επίπεδα της νεύρωσης

Παίζουμε παιχνίδια, παίζουμε ρόλους (phony layer-ψεύτικο επίπεδο). Συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε..κυρίες, σκύλες..( περιγραφή σαν να..as if).

Ζούμε σε ένα σενάριο, σε μια φαντασία που εμείς ή οι άλλοι έχουμε δημιουργήσει είτε βγαίνει σα μια κατάρα ή σα κάτι ιδανικό. Ό,τι χαρακτηρίζεται ως ιδανικό είναι κατάρα. Είναι μια προσπάθεια να ξεφύγω από τον εαυτό μου. Το αποτέλεσμα είναι ο νευρωτικός να έχει παραιτηθεί από το να ζει για τον εαυτό του με ένα τρόπο που θα τον πραγματοποιεί. Έτσι το παρελθόν, η κληρονομιά περιφρονείται.

Δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να είναι ο εαυτός μας και έτσι δημιουργούμε τα κενά.

Συμπεριφερόμαστε σαν να έχουμε αυτό που ζητάει η κοινωνία, το υπερεγώ. Αυτό το αντιμετωπίζουμε ως το top-dog που βασανίζει το under-dog ζητώντας του το απίθανο: «έλα τώρα ζήσε με αυτό το ιδανικό». Και τα δυο έχουν τα χαρακτηριστικά τους και τα δυο πολεμούν για έλεγχο.

Το top-dog (αφέντης) χαρακτηρίζεται κυρίως από το σωστό. Πάντα ξέρει τι το under-dog (δούλος) θα έπρεπε να κάνει. Το top-dog απειλεί, προσπαθεί να περάσει το δικό του και το under-dog είναι πολύ ανασφαλή, πολεμά πίσω με άλλα μέσα: αύριο, υπόσχομαι, ναι αλλά…θα κάνω το καλύτερο. Ματαίωση και συνεχείς προσπάθειες για να ελέγξει το ένα το άλλο.

Οι ρόλοι αυτοί αποτελούν το ψεύτικο επίπεδο, τα παιχνίδια ελέγχου. Αν είμαστε έντιμοι και αυθεντικοί αντιμετωπίζουμε το πόνο, τη μη ευχαρίστηση, την απόγνωση. Και ειδικά δε θέλουμε να βιώνουμε σκληρότητα. Ξεχνάμε ότι σημαντικός κανόνας της φύσης είναι να σκοτώσω προκειμένου να ζήσω. Ο άνθρωπος μόνο αρνείται την ανάγκη για να σκοτώσει και σκοτώνει τον εαυτό του. Μόνο ο άνθρωπος σκοτώνει όχι από ανάγκη αλλά από λαιμαργία και έλεγχο.

Θάνατος και καταστροφή μπερδεύονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα το μήλο το καταστρέφουμε για να το φάμε.

Το αποδομούμε, το καταστρέφουμε μέχρι να φτάσουμε σε κομμάτια που δε τρώγονται.

Η προθυμία να δεχθούμε δυσάρεστες εμπειρίες μας οδηγεί στο φοβικό επίπεδο (phobic layer), στην αποφυγή να γίνω ό,τι είμαι, στο αδιέξοδο. Από εδώ έρχονται όλα τα «δε θα έπρεπε».

Μέσα σ’ αυτό περικλείεται το συναίσθημα του μη ζωντανού, του πεθαμένου. Σε κάθε κομμάτι της θεραπείας έχουμε να περάσουμε από το στάδιο αυτό του «θανάτου», της ενδόρρηξης, της συρρίκνωσης προκειμένου να φτάσουμε στον αυθεντικό εαυτό. Στο στάδιο αυτό υπάρχει ο φόβος και το αίσθημα του είμαι πεθαμένος, του να εξαφανιστώ. Η φαντασία περνιέται ως η πραγματικότητα. Μόλις περάσουμε από το στάδιο αυτό γίνονται οι εκρήξεις.

Η έκρηξη το τελευταίο νευρωτικό επίπεδο. Το μεγαλύτερο μέρος από το παιχνίδι των ρόλων που είμαστε μπλοκαρισμένοι χρησιμοποιεί πολλή από την ενέργεια μας για να ελέγξει τις εκρήξεις. Το στρώμα του θανάτου, ο φόβος του θανάτου στηρίζεται στη πίστη ότι αν εκραγούμε δε θα επιβιώσουμε: θα πεθάνουμε , δε θα μας αγαπούν, θα μας τιμωρήσουν. Έτσι συνεχίζουμε όλο αυτό το αυτό-βασανιστικό παιχνίδι. Καταβάλλοντας απεγνωσμένες προσπάθειες να συγκρατήσουμε τον εαυτό μας.

Στο στάδιο της ενδόρρυξης: η ενέργεια που χρειάζεται για τη ζωή είναι παγωμένη και επενδυμένη σε αχρηστία. Προκειμένου να την ελευθερώσουμε χρειάζεται να περάσουμε μέσα από τη διαδικασία της έκρηξης. Στην κοινωνία μας όμως παίζουμε ρόλους προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας.

Στο στάδιο του φόβου: υπάρχει ο φόβος να ανακαλύψω τη ζωή. Προκειμένου να αποφύγω να ζήσω ανακαλύπτοντας τον κόσμο και τον εαυτό μου παίρνω τον ενδιάμεσο δρόμο του να ζητήσω πληροφορίες. Η βασική φοβική συμπεριφορά είναι το να φοβάμαι να είμαι αυτή που είμαι. Αν τολμήσω να ανακαλύψω ποια είμαι θα αρχίσουν οι καταστροφικές φαντασιώσεις: «αν πω στο αφεντικό μου να πάει στη κόλαση ή στον άντρα/γυναίκα μου ότι είναι βλάκας..» .

Έτσι γίνομαι φοβική, χειρίζομαι το περιβάλλον, παίζω ρόλους. Συρρικνώνομαι για να μην εκραγώ.

Στο στάδιο του αδιεξόδου: συμβαίνει κάθε φορά που είμαι έτοιμη ή πρόθυμη να χρησιμοποιήσω τις δικές μου πηγές στήριξης -συμπεριλαμβανομένων των ματιών μου-και το περιβάλλον δε είναι πρόθυμο ή δε μπορεί να με στηρίξει.

Για π.χ. ένας μέσος γάμος όπου οι δυο σύντροφοι δεν είναι ερωτευμένοι ο ένας με τον άλλο αλλά με την ιδέα του τι θα έπρεπε να είναι. Ο καθένας δεν έχει ιδέα του τι μπορεί να είναι ο άλλος και μόλις η συμπεριφορά του ενός δε ταιριάζει με αυτό που ο άλλος περιμένει, αρχίζει να μην ικανοποιείται και να παίζει το παιχνίδι της ενοχοποίησης. Την κατηγορεί ότι θα έπρεπε να αλλάξει, κατηγορεί τον εαυτό του ότι θα έπρεπε να αλλάξει. Οτιδήποτε άλλο από τα να συνειδητοποιήσουν ότι είναι σε ένα αδιέξοδο γιατί είναι ερωτευμένοι με μια εικόνα, με μια φαντασίωση. Είναι κολλημένοι. ¨Όμως δεν το ξέρουν και αυτό είναι το αδιέξοδο.

Το αποτέλεσμα του αδιεξόδου είναι να διατηρήσω τη κατάσταση ως έχει. Ϊσως θέλουν να αλλάξουν τη κατάσταση όμως είναι πολύ φοβισμένοι να περάσουν μέσα από το αδιέξοδο.

Σπάει το αδιέξοδο; Όχι. Είναι να το αποδεχθώ. Το να έχω επίγνωση του αδιεξόδου έτσι θα καταρρεύσει και θα βρεθώ ξαφνικά μέσα από αυτό.  (Gestalt therapy now, Fagan J.&Sepherd, I.L.)